Tot welke limiet drijft Édouard Louis (29) zijn autobiografisch exhibitionisme? Die vraag werpt zich op bij het lezen van Veranderen: methode. Nadat hij in zijn voorgaande boeken al ieder detail over zijn armetierige jeugd in een Noord-Frans dorp oplepelde (als uitgespuwde homo, bovendien), spitst de Franse auteur zich nu toe op zijn bestijging van de letteren-Parnassus. De dynamiek van de metamorfose, de verschroeiende drang om het te maken. Om het haantje-de-voorste te worden waar niemand nog omheen kan. Het lukt hem, maar tegen welke prijs?

De vernedering wegwissen, de schaamte uitgommen, vermengd met genadeloze ambitie, maar onmiskenbaar is het ook een roekeloze jacht op geluk. "Ik wist nog niet dat de vernedering me zou dwingen vrij te zijn." En daarbij is hij bereid tot veel, heel veel, zo blijkt uit dit bijwijlen onthutsende relaas, waarin Louis reveleert hoe hij gebaren en maniertjes steelt, maar zich ook prostitueert (om zijn gebitsrenovatie te kunnen betalen), liegt en bedriegt, en zich in duizend bochten wringt. Om erbij te horen, steeds met het vizier op de intellectuele kringen van Parijs. Om zijn wagonnetje aan te haken bij bijvoorbeeld docent, filosoof en auteur Didier Eribon (die een gelijkaardig parcours als Louis maakte, zie zijn Terug naar Reims) en de gedistingeerde Ludovic. Daarbij doet zijn angelieke uitstraling wonderen.

Vanaf het moment dat hij het lyceum in Amiens binnentreedt, als eerste van zijn familie, ontdekt Louis dat hij rollen kan spelen. Dat zal hem duchtig van pas komen. Hij sluit er vriendschappen, zoals met de gegoede en kunstzinnige Elena, maar verbreekt ze even makkelijk als het hem uitkomt.

Louis pent zijn revanchistische odyssee neer met een zekere gejaagdheid, met tremolo ook, niet vies van emotionele uitschuivers of enige kretologie, gevat in brieven aan zijn vader of aan Elena, dan weer in de ik-vorm, in denkbeeldige 'spiegelinterviews' of in herinneringsflarden. Zelfs een foto van de ouderlijke koterijen wordt ons niet bespaard, net als voor- en nafoto's van zijn transformaties.

Maar je leest door, overrompeld door dit van zero-tot-heroverhaal zonder pudeur, waarin Louis' leven een voortdurende krachtmeting lijkt. In zekere zin is Louis een ontsnappingskunstenaar, behept met de (op de klippen gelopen) droom van de hyperambitieuze dichter Lucien de Rubempré uit Illusions perdues van Honoré de Balzac, om het in Parijs te maken.

Louis komt literair niet zomaar uit de lucht vallen. Verre van toevallig kiest hij een motto uit Dagboek van een dief van schrijver-schobbejak Jean Genet. En het is goed te beseffen dat ook autofiction-godmothers als Annie Ernaux en Christine Angot het pad effenden voor zijn pakkende schriftuur.

Slechts een paar maanden na Combats et métamorphoses d'une femme kwam Édouard Louis (1992) al met het vervolg: Changer: méthode. Iets waarmee hij, gezien de omvang en de kwaliteit ervan, zeker al langer bezig was. Het boek verschijnt eind deze maand in Nederlandse vertaling.

De kortste samenvatting ervan zou zijn: the making of Édouard Louis. Zijn debuut Weg met Eddy Bellegueule uit 2014 eindigt als hij een nieuw leven begint in Amiens, de stad waar hij op zijn 14de, als eerste van zijn familie, naar het lyceum gaat. In Changer: méthode schrijft hij over de weg die hij heeft afgelegd, vanaf de eerste stappen in vrijheid, buiten het dorp (ze kwamen nooit in de stad 40 kilometer verderop, vanwege 'de buitenlanders'), tot aan het bericht dat uitgeverij Seuil zijn eerste boek wil publiceren. Op dat moment woont Édouard Louis in Parijs en heeft hij al jaren geen contact met zijn ouders of broers en zussen.

Het boek is geen chronologische opsomming: stijl en structuur zijn net zo interessant als de buitenissige belevenissen die hij erin beschrijft. Hij richt zich tot zijn vader en zijn schoolvriendin Elena, een ander deel is in de ik-vorm geschreven. Hij reflecteert op wat hij schrijft in terzijdes en in 'verzonnen interviews voor de spiegel'.

Terug naar het begin. Wanneer Édouard Louis is toegelaten tot het lyceum, merkt hij al snel dat dat niet genoeg is. Hij valt uit de toon. Niet alleen door zijn kleding of zijn plattelandsaccent, het zit dieper: van zijn manier van bewegen tot hoe hij lacht en wat hij eet. Ook als het gaat om algemene kennis heeft hij een enorme achterstand op andere kinderen. Hij moet veranderen. Hoe? Eerst door Elena te imiteren. Ze wordt zijn beste vriendin en heeft een opvoeding gehad die zo ongeveer tegenovergesteld was aan die van hem.

Vier jaar later ontmoet hij Didier Eribon, universitair docent, filosoof, schrijver. Voor Édouard veranderen Amiens, zijn vrienden, Elena en zijn universitaire studie geschiedenis in één keer in een strak keurslijf - net zoals het dorp dat eerder was - waaruit hij moet ontsnappen. Vluchten, naar Parijs, net als Didier, en mikken op het hoogste, een toelating aan de École Normale Supérieure, dat is het enige dat nog telt.

Met 'de onuitputtelijke energie van vernederde kinderen' stort hij zich op deze bijkans onneembare horde. Die energie is inspirerend en indrukwekkend, maar soms krijg je ook medelijden met Louis om wat hij zichzelf aandoet, vaak alleen maar om een goede indruk te maken op de rijke mannen met wie hij omgaat. De decadentie van het Parijse upperclassmilieu waarin hij zich een tijdje begeeft, staat in schril contrast met de diepe armoede waarin hij is opgegroeid. Van huiswerk maken bij de televisie en dat dan inleveren met saus- en vetvlekken erop, tot een avondje bij een bankier in zijn reusachtige appartement: 'Be careful, don't pour wine on the sofa, it's polar bear'.

De minachting van de 1 procent voor de rest van de wereld, die in Changer: méthode op subtiele wijze wordt benoemd, is ook het onderwerp van een dialoog die Louis voerde met filmregisseur Ken Loach (1936). Van het gesprek, dat te zien is op YouTube, is de tekst nu eveneens in Nederlandse vertaling beschikbaar.

Het is moeilijk om niet naar Édouard Louis te kijken en te luisteren zonder te bedenken dat zelfs zijn lach het product is van urenlange training. Zijn succes heeft hem niet alleen pijn, moeite en geld (een orthodontist, operaties) gekost, maar ook familie en vrienden. Hij heeft zichzelf twee keer helemaal opnieuw uitgevonden. Toen hij inzag dat hij ook niet thuishoort in aristocratische kringen, is hij gaan schrijven. Gelukkig voor ons.

Édouard Louis ★★★★★

Changer: méthode

De vertaling (door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre) verschijnt eind maart bij De Bezige Bij onder de titel Veranderen: methode (€ 22,99).

Édouard Louis en Ken Loach ★★★★☆

Dialoog over kunst en politiek

Uit het Engels vertaald door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre. De Bezige Bij; 72 pagina's; € 16,99.