Tot welke limiet drijft Édouard Louis (29) zijn autobiografisch exhibitionisme? Die vraag werpt zich op bij het lezen van Veranderen: methode. Nadat hij in zijn voorgaande boeken al ieder detail over zijn armetierige jeugd in een Noord-Frans dorp oplepelde (als uitgespuwde homo, bovendien), spitst de Franse auteur zich nu toe op zijn bestijging van de letteren-Parnassus. De dynamiek van de metamorfose, de verschroeiende drang om het te maken. Om het haantje-de-voorste te worden waar niemand nog omheen kan. Het lukt hem, maar tegen welke prijs?

De vernedering wegwissen, de schaamte uitgommen, vermengd met genadeloze ambitie, maar onmiskenbaar is het ook een roekeloze jacht op geluk. "Ik wist nog niet dat de vernedering me zou dwingen vrij te zijn." En daarbij is hij bereid tot veel, heel veel, zo blijkt uit dit bijwijlen onthutsende relaas, waarin Louis reveleert hoe hij gebaren en maniertjes steelt, maar zich ook prostitueert (om zijn gebitsrenovatie te kunnen betalen), liegt en bedriegt, en zich in duizend bochten wringt. Om erbij te horen, steeds met het vizier op de intellectuele kringen van Parijs. Om zijn wagonnetje aan te haken bij bijvoorbeeld docent, filosoof en auteur Didier Eribon (die een gelijkaardig parcours als Louis maakte, zie zijn Terug naar Reims) en de gedistingeerde Ludovic. Daarbij doet zijn angelieke uitstraling wonderen.

Vanaf het moment dat hij het lyceum in Amiens binnentreedt, als eerste van zijn familie, ontdekt Louis dat hij rollen kan spelen. Dat zal hem duchtig van pas komen. Hij sluit er vriendschappen, zoals met de gegoede en kunstzinnige Elena, maar verbreekt ze even makkelijk als het hem uitkomt.

Louis pent zijn revanchistische odyssee neer met een zekere gejaagdheid, met tremolo ook, niet vies van emotionele uitschuivers of enige kretologie, gevat in brieven aan zijn vader of aan Elena, dan weer in de ik-vorm, in denkbeeldige 'spiegelinterviews' of in herinneringsflarden. Zelfs een foto van de ouderlijke koterijen wordt ons niet bespaard, net als voor- en nafoto's van zijn transformaties.

Maar je leest door, overrompeld door dit van zero-tot-heroverhaal zonder pudeur, waarin Louis' leven een voortdurende krachtmeting lijkt. In zekere zin is Louis een ontsnappingskunstenaar, behept met de (op de klippen gelopen) droom van de hyperambitieuze dichter Lucien de Rubempré uit Illusions perdues van Honoré de Balzac, om het in Parijs te maken.

Louis komt literair niet zomaar uit de lucht vallen. Verre van toevallig kiest hij een motto uit Dagboek van een dief van schrijver-schobbejak Jean Genet. En het is goed te beseffen dat ook autofiction-godmothers als Annie Ernaux en Christine Angot het pad effenden voor zijn pakkende schriftuur.

Slechts een paar maanden na Combats et métamorphoses d'une femme kwam Édouard Louis (1992) al met het vervolg: Changer: méthode. Iets waarmee hij, gezien de omvang en de kwaliteit ervan, zeker al langer bezig was. Het boek verschijnt eind deze maand in Nederlandse vertaling.

De kortste samenvatting ervan zou zijn: the making of Édouard Louis. Zijn debuut Weg met Eddy Bellegueule uit 2014 eindigt als hij een nieuw leven begint in Amiens, de stad waar hij op zijn 14de, als eerste van zijn familie, naar het lyceum gaat. In Changer: méthode schrijft hij over de weg die hij heeft afgelegd, vanaf de eerste stappen in vrijheid, buiten het dorp (ze kwamen nooit in de stad 40 kilometer verderop, vanwege 'de buitenlanders'), tot aan het bericht dat uitgeverij Seuil zijn eerste boek wil publiceren. Op dat moment woont Édouard Louis in Parijs en heeft hij al jaren geen contact met zijn ouders of broers en zussen.

Het boek is geen chronologische opsomming: stijl en structuur zijn net zo interessant als de buitenissige belevenissen die hij erin beschrijft. Hij richt zich tot zijn vader en zijn schoolvriendin Elena, een ander deel is in de ik-vorm geschreven. Hij reflecteert op wat hij schrijft in terzijdes en in 'verzonnen interviews voor de spiegel'.

Terug naar het begin. Wanneer Édouard Louis is toegelaten tot het lyceum, merkt hij al snel dat dat niet genoeg is. Hij valt uit de toon. Niet alleen door zijn kleding of zijn plattelandsaccent, het zit dieper: van zijn manier van bewegen tot hoe hij lacht en wat hij eet. Ook als het gaat om algemene kennis heeft hij een enorme achterstand op andere kinderen. Hij moet veranderen. Hoe? Eerst door Elena te imiteren. Ze wordt zijn beste vriendin en heeft een opvoeding gehad die zo ongeveer tegenovergesteld was aan die van hem.

Vier jaar later ontmoet hij Didier Eribon, universitair docent, filosoof, schrijver. Voor Édouard veranderen Amiens, zijn vrienden, Elena en zijn universitaire studie geschiedenis in één keer in een strak keurslijf - net zoals het dorp dat eerder was - waaruit hij moet ontsnappen. Vluchten, naar Parijs, net als Didier, en mikken op het hoogste, een toelating aan de École Normale Supérieure, dat is het enige dat nog telt.

Met 'de onuitputtelijke energie van vernederde kinderen' stort hij zich op deze bijkans onneembare horde. Die energie is inspirerend en indrukwekkend, maar soms krijg je ook medelijden met Louis om wat hij zichzelf aandoet, vaak alleen maar om een goede indruk te maken op de rijke mannen met wie hij omgaat. De decadentie van het Parijse upperclassmilieu waarin hij zich een tijdje begeeft, staat in schril contrast met de diepe armoede waarin hij is opgegroeid. Van huiswerk maken bij de televisie en dat dan inleveren met saus- en vetvlekken erop, tot een avondje bij een bankier in zijn reusachtige appartement: 'Be careful, don't pour wine on the sofa, it's polar bear'.

De minachting van de 1 procent voor de rest van de wereld, die in Changer: méthode op subtiele wijze wordt benoemd, is ook het onderwerp van een dialoog die Louis voerde met filmregisseur Ken Loach (1936). Van het gesprek, dat te zien is op YouTube, is de tekst nu eveneens in Nederlandse vertaling beschikbaar.

Het is moeilijk om niet naar Édouard Louis te kijken en te luisteren zonder te bedenken dat zelfs zijn lach het product is van urenlange training. Zijn succes heeft hem niet alleen pijn, moeite en geld (een orthodontist, operaties) gekost, maar ook familie en vrienden. Hij heeft zichzelf twee keer helemaal opnieuw uitgevonden. Toen hij inzag dat hij ook niet thuishoort in aristocratische kringen, is hij gaan schrijven. Gelukkig voor ons.

Édouard Louis ★★★★★

Changer: méthode

De vertaling (door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre) verschijnt eind maart bij De Bezige Bij onder de titel Veranderen: methode (€ 22,99).

Édouard Louis en Ken Loach ★★★★☆

Dialoog over kunst en politiek

Uit het Engels vertaald door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre. De Bezige Bij; 72 pagina's; € 16,99.

*****

Toen ik Édouard Louis vorige zomer interviewde over zijn moederboek ‘Strijd en metamorfose van een vrouw’ was hij nog geen 30 en had hij al vier boeken over zichzelf, zijn jeugd en zijn familie gepubliceerd. ‘Bent u niet bang dat uw autobiografische materiaal uitgeput zal raken?’ vroeg ik. Zonder een zweem van twijfel antwoordde hij: ‘Nee, mijn grootste vrees is dat ik aan één leven niet genoeg ga hebben om alles te vertellen wat ik nog wil vertellen. Ik moet nog schrijven over de mensen die ik in Parijs ben tegengekomen, over mijn ontdekking van de bourgeoisie en de literaire wereld, over mijn homoseksualiteit.’ En toen spoedde hij zich naar zijn appartement, waar hij naar eigen zeggen de laatste hand legde aan een nieuw boek. Ik dacht dat hij blufte. Wat kon hij nog toevoegen aan het grote fresco over zijn ellendige jeugd in een gat in Noord-Frankrijk, dat hij zo trefzeker had geschilderd in ‘Weg met Eddy Bellegueule’, ‘Wie heeft mijn vader vermoord?’ en ‘Strijd en metamorfose van een vrouw’? Hoeveel armoede, geweld, drankmisbruik, racisme, misogynie, homofobie, schuld en schaamte hield hij nog achter de hand? En hoe zou het verhaal van zijn vlucht naar Parijs en zijn klim naar het literaire sterrendom zo diep kunnen snijden als de verhalen over zijn miserabele jeugdjaren?

Ik dwaalde. Want nu is dat nieuwe boek er, ‘Veranderen: methode’, het boek over de vlucht. Het boek over de transformatie van Eddy Bellegueule in Édouard Louis, eerst geestelijk, dan administratief en ten slotte ook fysiek. Édouard Louis, zo leren we, is meer dan een nom de plume, meer dan een nieuwe huid voor Eddy Bellegueule. Het is de nieuwe naam van een nieuw wezen, met een nieuwe identiteit, een nieuw lichaam: ‘Kort na mijn twintigste had ik bij een rechtbank mijn naam veranderd, mijn voornaam veranderd, mijn gezicht aangepast, mijn haarinplant gecorrigeerd, verschillende operaties ondergaan, een nieuwe manier van bewegen, lopen en spreken bedacht en het Noord-Franse accent van mijn kinderjaren afgeleerd.’

‘Veranderen: methode’ is in feite Louis’ eerste boek. Het boek waarin de schrijver zichzelf creëert en tezelfdertijd genadeloos ontmaskert. Het boek dat nog veel pijnlijker, schaamtelozer en onthullender is dan de boeken over Eddy Bellegueule. Want in zijn zoektocht naar een nieuwe identiteit, in zijn verlangen om herboren te worden als een mooie, jonge, gecultiveerde intellectueel, is Louis heel ver gegaan. En heel diep. Zijn ‘methode’ om te veranderen bestond, kort samengevat, uit diefstal en prostitutie. Hij sloot vriendschappen met mensen uit betere milieus dan het zijne, stal hun ideeën en hun cultuur, en liet ze daarna verweesd achter. Hij papte aan met schrijvers en intellectuelen die hem konden klaarstomen voor de aartsmoeilijke ingangsproef aan dé elite-universiteit van Frankrijk. Hij stelde zijn jongenslichaam ter beschikking van edellieden en rijke bourgeois die bereid waren in zijn levensonderhoud te voorzien, en liet zich diners in sterrenrestaurants, nachten in luxehotels en vluchten met privéjets welgevallen. Hij naaide en liet zich naaien. Maar daarnaast getuigt ‘Veranderen: methode’ ook van een schier bovenmenselijk doorzettingsvermogen, een fenomenale absorptiekracht en een opmerkelijke trouw. Louis kotst zijn verleden letterlijk uit – zijn klasse, zijn familie, zichzelf – maar valt het uiteindelijk niet af. De klassenmigrant wordt nooit een klassenverrader. Eigenlijk bekent Édouard Louis in ‘Veranderen: methode’ dat hij in oorsprong een imitatie is, een kopie bij gebrek aan een origineel. Of liever: een heel copycenter, een collage van geleende en gepikte identiteiten. Het grote wonder is dat zijn ‘methode’ heeft geleid tot het aangrijpendste en authentiekste schrijverschap van deze eeuw.