'Er waren toen net 400 mensen verdronken in de Middellandse Zee en tien vluchtelingen waren met een mes neergestoken. Dat … kwam allemaal op het nieuws.' De Eritrese Helen, toen zestien jaar, nam een beslissing die haar leven voorgoed zou veranderen: vluchten uit haar moederland Eritrea, op zoek naar een beter leven. Soortgelijke verhalen zijn ons niet onbekend. Ze worden groot uitgespeeld in het nieuws: beelden van vluchtelingen die het 'beloofde land' bereiken, al dan niet levend. Zowel hun dierbare als kostbare bezit werd hen onderweg ontnomen, mentaal en fysiek zijn ze mishandeld door soldaten en mensensmokkelaars die, overduidelijk, hun positie misbruiken. Wat er dan nog rest in de bagage van de vluchteling is pijn, verdriet en hoop die ze tijdens hun reis hebben moeten meesleuren om te overleven.

Het begin van mijn leven was toen ik nog niet bestond is een boek dat liefde en verdriet centraal stelt: liefde voor het leven, maar ook het verdriet dat erbij komt kijken wanneer je leven als minderwaardig wordt beschouwd. Fatima is de dochter van Afghaanse migranten die hun weg vonden naar Teheran, Iran, het land dat niet aanvoelde als thuis. Op dertienjarige leeftijd realiseert Fatima zich dat ze 'meer had meegemaakt dan de meeste kinderen van haar leeftijd' en stelt ze zich de vraag wanneer iemand werkelijk volwassen is. Zo wordt ze jong uitgehuwelijkt en aan haar lot overgelaten in een land waar haar leven, als tienermeisje al, voor haar wordt uitgetekend. Dat geldt ook voor Helen. Zij krijgt in Eritrea de keuze: jong trouwen of dienstplicht. Maar ze doet wat voor anderen ondenkbaar was: ze kiest voor zichzelf.

Op bijna poëtische wijze worden de verhalen van Helen en Fatima neergezet in een ontroerend boek. Al hebben beide vrouwen hun parcours afzonderlijk en anders ervaren, toch lopen hun verhalen parallel: zo ontvluchten ze een land dat hen in de steek heeft gelaten, laten ze geliefden, families en vrienden achter en komen ze gebroken aan in een land dat hen opvangt.

De verhalen tonen aan dat er zoveel meer is dan wat we dagelijks op onze schermen zien. Dit zijn twee stemmen die bijna fluisterend hun geheimen prijsgeven en die uiteindelijk hun weg naar ons vinden. Maar wat als de vertellers onze taal nog niet machtig zijn? Janne Janssens en Michèle Stappaerts, de Vlaamse vriendinnen van Helen en Fatima, weigerden taal als een spelbreker te zien. Ze slagen erin om de traumatische gebeurtenissen in korte verzen te schrijven. Maar laat dat u niet misleiden. U zult tijd nodig hebben om de woorden te laten bezinken.

Wat Fatima en Helen moesten doen om te overleven, is heldhaftig. Maar 'ook vluchtelingen zijn mensen, ze ademen, ze willen vrij zijn en genieten van het leven dat hen gegeven is': een citaat uit Fatima's verhaal dat ook de ervaring van Helen perfect beschrijft. Het lijken simpele woorden, maar ze voelen confronterend aan: vluchtelingen zijn mensen en willen genieten van het leven, maar bij elke stap die ze zetten om dichter bij hun vrijheid te komen, worden ze gedwongen een stuk van zichzelf achter te laten.

Epo, 140 blz., 19,90 €.