Misschien volgde u hun poëzie al toen ze debuteerden: Lieke Marsman ( Wat ik mijzelf graag voorhoud, 2010), Charlotte Van den Broeck ( Kameleon, 2015), Marieke Lucas Rijneveld ( Kalfsvlies, 2015) en Vicky Francken ( Röntgenfotomodel, 2017). Ze waren nieuwe stemmen met een zeer geslaagde gedichtenbundel, maar in de poëziewereld was niemand verbaasd door de zegetochten die ze maakten. Al voor hun debuut hadden ze zich onderscheiden met publicaties in tijdschriften met een goede reputatie, en het zou een kwestie van tijd zijn tot een prestigieuze uitgeverij ze wist te strikken.

Nu is er het debuut van die andere jonge dichter om wie de poëziewereld niet heen kan: Maxime Garcia Diaz. Toch heeft het iets verrassends dat juist zij haar Het is warm in de hivemind bij het chique De Bezige Bij publiceert. Als Garcia Diaz zich de afgelopen jaren namelijk ergens mee onderscheiden heeft, dan zijn het wel haar manifestaties búiten het papier. In 2019 won ze het Nederlands Kampioenschap Poetry Slam (hoe terecht dat was, is te horen als je Het is warm in de hivemind op Storytel beluistert), maar ze valt vooral op vanwege haar verkenningen van de digitale literatuur. Wie op het scherm een gedicht van Garcia Diaz leest, wordt voortdurend verleid tot doorklikken, zo sterk is haar poëzie gelardeerd met hyperlinks.

Literaire genieën

Het heeft dan ook iets paradoxaals dat juist deze jonge dichter met een papieren bundel komt. Garcia Diaz lijkt zich daarvan ook bewust, getuige de ironische zin in het slotakkoord van Het is warm in de hivemind: 'don't pretend 2 be analog when ur digital.' Want werkt het wel, dat digitale op papier? Het staat alvast buiten kijf dat het internet volledig doorgesijpeld is in de taal en vorm waarvan deze dichter zich bedient. Haar poëzie bevat URL's, emoticons, onderstreepte woorden waaraan een hyperlink gekoppeld is, hashtags en een flinke dosis Engels - dat vaak rechtstreeks aan bestaande webpagina's ontleend lijkt, zoals bij flarfpoëzie. In die zin hebben Garcia Diaz' gedichten veel weg van collages, waarin 'authentiek' poëtische elementen botsen op de soms platvloerse online cultuur.

Dat procedé zou tot een flauw spel kunnen leiden, maar het werk van Garcia Diaz zit geraffineerd in elkaar en heeft ook iets urgents. Neem de volgende passage uit het gedicht 'Sunshine Cybernetics':

het verhaal van wat Satoshi Nakamoto in de spiegel zag

en wat ik in de kieren van mijn dierenlichaam vond:

flickering signifiers, ongewervelde mythes

de stoffelijke restjes van een vermoorde vlieg

en communicatieprotocollen, kwikzilverig

in het zonlicht

Satoshi Nakamoto is (naar alle waarschijnlijkheid) het pseudoniem waaronder de uitvinder(s) van de bitcoin opereerden. Het is nooit helemaal duidelijk geworden wie er achter die naam schuilging(en), waardoor het - zoals in Garcia Diaz' gedicht - onduidelijk is wat diegene in de spiegel zag. Het is het ultieme beeld voor de anonieme internetgebruiker: iemand mét naam, maar zónder lichaam. De regel van Garcia Diaz heeft intussen ook een ethische lading: kan iemand die een cryptomunt uitvond zichzelf nog wel in de ogen kijken? Het contrast met de 'ik' - een jonge vrouwelijke internetgebruiker - is namelijk groot. Wat zij in de spiegel ziet, is een dierenlichaam met kieren - gevuld met een dode vlieg en 'communicatieprotocollen'. Door haar lichaam heen stromen de algoritmes van het internet; het fysieke en het virtuele lopen door elkaar en dat leidt tot vervreemding van de eigen lichamelijke identiteit. Niet voor niets verwijst Garcia Diaz hier naar 'flickering signifiers', een begrip van de Amerikaanse literatuurtheoreticus N. Katherine Hayles, die meent dat de technologische revolutie de mens 'posthumaan' gemaakt heeft. In de digitale context is ons lichaam niet stabiel, maar metamorfoseert het voortdurend en wordt het in aangepaste vorm over talloze schermen verspreid.

Het is warm in de hivemind is te lezen als een poëtische verwerking van het posthumanistische gedachtegoed van theoretici als Hayles. Garcia Diaz focust daarbij met name op de lichamelijkheid van vrouwelijke internetgebruikers. Ze thematiseert hoe jonge meisjes aan de onhaalbare schoonheidsidealen ten ondergaan - 'ik zag de beste meisjes van mijn generatie / hongerend, hysterisch, naakt'. Fascinerend is hoe de dichter dit hedendaagse probleem verbindt met de topos van de 'mad girl' in de literatuurgeschiedenis. De 'beste meisjes' zijn namelijk niet alleen de Instagrammende anorexiapatiëntes uit de 21e eeuw, maar ook de literaire genieën Virginia Woolf ('er was een meisje dat haar zakken vulde / met stenen en de rivier in liep') en Sylvia Plath ('er was een meisje / met haar hoofd in de oven').

Klein kinderlijk verzet

Door dat soort verwijzingen ontstijgt Het is warm in de hivemind het tendentieuze en plaatst Garcia Diaz zich ambitieus in een bredere traditie. Tegelijkertijd heeft haar poëzie ontegenzeggelijk iets bescheidens. Al vroeg in de bundel schrijft Garcia Diaz: 'kijk, mijn kleine en kinderlijke verzet / tegen een regime van verstaanbaarheid'. Poëzie is taal waarin het nu eens niet hoeft te draaien om die hapklare boodschap, waarin het algoritme niet de baas is. Het is echter ook duidelijk dat het poëtische verzet 'kinderlijk' is, dat er iets naïefs van uitgaat. Maar is dat reden om het verzet geen vorm te geven?

In Garcia Diaz' term 'kinderlijk verzet' klinkt ook de beroemde regel van Lucebert door, 'poëzie is kinderspel' - en met haar sterk lichamelijk georiënteerde experiment doet de jonge debutant wel vaker aan de Vijftiger denken. Zelfs het lettertype van Het is warm in de hivemind lijkt op dat waarin De Bezige Bij Luceberts Verzamelde gedichten uitgaf. Misschien is dat laatste ook wel wat de papieren publicatie van Garcia Diaz' gedichten legitimeert: uitgevers van poëzie onderstrepen dat de digitale poëzie in een langere traditie past, ook binnen hun fonds. Garcia Diaz kan de transitie naar papier moeiteloos aan, al had haar werk op zijn minst wat QR-codes verdiend.

De Bezige Bij, 112 blz., 22,50 € (e-boek 9,99 €).

Verberg tekst

‘Het is warm in de hivemind’ – waarbij hivemind opgevat kan worden als collectief bewustzijn – is het debuut van de Nederlands-Uruguayaanse Maxime Garcia Diaz (1993). De bundel is opgebouwd uit drie afdelingen: ‘origin stories’, ‘baby-faced simulacrum’ en ‘no wave’, waaruit direct blijkt dat er nogal eens van het Engels gebruikgemaakt wordt. De lezer wordt geconfronteerd met een uiterst moderne, digitale wereld, van internet, beeldscherm en social media. In de derde afdeling wordt geregeld verwezen naar internetpagina’s, bv. naar de Wikipediapagina Hell, of wordt een link gegeven naar een beeld van een doodstille mall waar 'Dancing Queen' ten gehore wordt gebracht. Ook met hier en daar krachtige formuleringen als ‘de lijkengeur van de eenentwintigste eeuw / de vleesvliegen arriveren, grijs en abject’, ‘al drieduizend jaar voel ik het dansen op mijn graf’. Vaak bizarre poëzie, associatief, beeldend, rauw en bijzonder.

Ik had de bundel van Maxime Garcia Diaz nog niet opengeslagen of ik dwaalde al over het internet, op zoek naar wat hivemind nu precies was. Via fascinerende omwegen bracht Google me naar een betekenis: collectief bewustzijn of collectieve intelligentie. Het zou niet de enige keer zijn dat ik tijdens het lezen van Het is warm in de hivemind overstapte naar de digitale wereld en terug.

Want in het debuut van Maxime Garcia Diaz - ze won in 2019 het NK Poetry Slam - is de grens tussen reëel en virtueel nauwelijks nog bestaand. Het is een bundel die het leven met en op het internet exploreert en bekritiseert. Garcia Diaz is van 1993. Iets ouder, maar niet veel, dan 'floor wolkenfeldt' uit een van gedichten, die 'nog nooit een beeldscherm gezien [heeft]/ dat niet reageerde op haar aanraking'.

Je kunt floor wolkenfeldt zien als de cloud ('not made of mud'), waar ook de dichter mee opgroeide - en met haar een hele generatie - in een tijd waarin 'informatie haar lichaam verloor' en de wereld niet meer alleen is waar we in rondlopen. Maar net zoveel virtueel, vol games, posts en comments, video's en eindeloze andere stromen informatie. Meerstemmig en meertalig.

En dat is ook deze poëzie. Switchend van Nederlands naar Engels en soms Frans, met Wikipedia en YouTube permanent stand-by - om op te zoeken wie Satoshi Nakamoto was en wat een sim child, of wat voor muziek Avril Lavigne maakte en eindeloos, eindeloos veel meer - kneedt Garcia Diaz fragmentarische en verontrustende teksten.

Want schotelt dat internet, behalve onbegrensde mogelijkheden, geen 'superieure vormen van corruptie' voor? De illusie van het perfecte lichaam, de perfecte schoonheid en hoe dat leidt tot zelfvervreemding in hoofden van veel jonge meisjes 'het spookt in mijn spiegelbeeld'. Garcia Diaz ageert als ze in het voetspoor van de Amerikaanse beat poet Allen Ginsberg schrijft 'ik zag de beste meisjes van mijn generatie/ hongerend, hysterisch, naakt'. Om daar de feitelijke constatering aan toe te voegen dat elk jaar ongeveer vijftien Nederlandse vrouwen aan anorexia overlijden.

Dit gelaagde debuut stelt prangende vragen. Is echt contact mogelijk in chats vol emoji's en afkortingen (ilysm: I love yo so much, wjnmk: wil je nooit meer kwijt)? Het kan in terloopse zinnetjes - 'i've grown/ interesting behind the desktop computer' - diepe kraters slaan.

Janita Monna schrijft wekelijks over poëzie.

Maxime Garcia Diaz, Het is warm in de hivemind. De Bezige Bij; 80 blz. €22,99.

mad girl theory, or: audrey wollen never answered my email :( after Allen Ginsberg

Audrey schrijft

every time you slice into the canon

girls rush out like ghosts

to write about them is an experiment

in decentralized focus, fragmentation

spacious affection, floating hearsay

non-linear girl-history

ik zag de beste meisjes van mijn generatie

vernietigd door verdriet

ze spoken door mijn hoofd misschien is dit gotiek

een krakend landhuis belegerd door geesten

bloated with more bodies than a porn video warehouse

Sylvia schrijft it was a queer, sultry summer

the summer they electrocuted the Rosenbergs

in augustus 2017 steeg het zelfmoordcijfer onder Amerikaanse

tienermeisjes tot het hoogste in veertig jaar (it was a queer, sultry

summer) ongeveer vijftien Nederlandse vrouwen overlijden elk jaar

aan anorexia

ik zag de beste meisjes van mijn generatie

hongerend, hysterisch, naakt

ze zweven over steden in elektrische korsetten

met kapotte hersenkwabben

ze zwerven door de lange gangen van het internet

transformeren in hypersex zoeken veilige verbinding

via Frankrijk, soms Duitsland algoritme fluistert in haar oor

als ze haar eigen tepels aanraakt dit is kapitaal en het is een wapen

en het kan je steken en het kan alleen maar tegen je

the mermaid told me I was growing crooked

the mermaid told me the seaweed was crackling

and that my limbs should be shackled like a prisoner

or else drawn & quartered & scattered through the coral reef

to serve as a warning for the next little girl

that sinks

(...)

Verberg tekst