Ieder boek roept een ander boek op. De geschiedenis van de literatuur is eigenlijk één voortdurende herhaling met variaties van steeds terugkerende thema's en motieven. Zo'n bewering klopt meer dan ooit in het geval van het oeuvre van Michel Houellebecq: elk nieuw boek van deze auteur bouwt voort op het vorige, refereert er aan, is er een verdere ontwikkeling van.

Wie zijn Elementaire deeltjes (1998) heeft gelezen, moet zich ongetwijfeld de passage uit de epiloog herinneren, waarin de verteller over de onderzoeksresultaten van Michel Djerzinski, biochemicus en hoofdpersonage van de roman, het volgende zegt: "Eind 2009 kon er geen twijfel meer over bestaan dat die resultaten een wetenschappelijk aangetoond feit waren. De praktische gevolgen ervan waren duizelingwekkend: elke genetische code [...] kon in een standaardformule worden herschreven [...], elke cel kon dus worden uitgerust met een onbegrensde capaciteit om telkens opnieuw terug te keren. Elke dierlijke soort, hoe geëvolueerd ook, kon worden getransformeerd in een aanverwante soort, door kloning reproduceerbaar en onsterfelijk."

Dat is het perspectief waarin Houellebecqs jongste roman dient te worden gelezen. Mogelijkheid van een eiland is het levensverhaal van Daniël 1, talentrijk komiek, wiens shows zo'n geweldig succes genieten dat hij er ontzettend veel geld mee verdient. De humor waarmee onze held zijn publiek bestookt is echter verre van vleiend voor zijn tijdgenoten. Integendeel, hij is cynisch, verbitterd en kan alleen mensen boeien die een beetje tot twijfelen geneigd zijn, mensen die het gevoel krijgen dat ze in het eindspel zijn beland. Hoewel hij zich de status van een rijk man kan permitteren is Daniël niet gelukkig, zeker niet in de liefde. De twee belangrijkste vrouwen die hij in zijn leven heeft gehad: Isabelle, "die niet genoeg van seks hield", en Esther, "die niet genoeg van de liefde hield", bezorgen hem zalige momenten. Maar dat geluk is kortstondig. Ontgoocheld blijft hij met zijn herinneringen achter. Zelfmoord blijkt ten slotte de enige uitweg te zijn.

Het verhaal van Daniël 1 wordt voortdurend afgewisseld met flarden tekst (meestal korte hoofdstukjes) waarin zijn kunstmatige nazaten Daniël 24 en ná hem Daniël 25 vele eeuwen later, lang nadat de mensheid is vervangen door een nieuwe intelligente soort, commentaar leveren op zijn doen en laten. Op de vraag van Daniël 25 of een volmaakt rimpelloos leven, zoals de gekloonde nazaten er een leiden, te verkiezen valt boven een leven met enkele hogen toppen en (steeds meer) diepe dalen, antwoordt de Opperzuster Marie 23 bevestigend. Maar zij vergeet één ding: de boodschap die vervat ligt in het laatste gedicht dat Daniël aan Esther had gestuurd voordat hij zich van het leven beroofde, en waarvan de laatste verzen luiden:

"En de liefde, geluk zonder streven,

Waar alles direct wordt gegeven,

Er bestaat een mogelijkheid

Van een eiland binnen de tijd."

Ik doe geen poging om het boek kort samen te vatten. Zoiets lijkt me al even zinloos als onmogelijk. De thema's die in de vroegere romans al aanwezig waren, worden hier meesterlijk bespeeld. Het betreft de fundamentele menselijke eenzaamheid, het lijden, het onstuitbare verlangen naar liefde en het fiasco van emotionele relaties. ("Liefde die niet gedeeld wordt is een open wond.") En dat alles tegen de achtergrond van het onontkoombare lot van een verloederde maatschappij op weg naar moreel verval, weerspiegeld in het beeld van de ongenadig toeslaande ouderdom. ("We gaan de ouderdom in / Waar niets meer op ons wacht.")

Houellebecq is, bij al zijn artistiek talent om een complex doch gaaf verhaal te construeren, een uiterst intelligent auteur, wiens onbetwistbaar vakmanschap o.m. tot uiting komt in de virtuoze manier waarop hij citaten uit, verwijzingen naar, of allusies op teksten van anderen in zijn eigen tekst weet te integreren. Die referenties betreffen zowel groten uit de wereldliteratuur (Balzac, Baudelaire, Dostojevski, Nietzsche, Schopenhauer, Plato, Teilhard de Chardin, Nabokov e.a.) als bekende wetenschappers, filosofen en figuren uit de eigentijdse mediawereld (acteurs, journalisten, presentatoren). Dat alles levert een schitterende caleidoscoop op. Mogelijkheid van een eiland is zoveel méér dan een ongewoon meeslepend verhaal. Het is een polyfonisch literair meesterwerk, waardoor de lezer vaak ontroerd, nu en dan geschokt en zelfs -- dit zal echter alleen voor kittelorige of preutse lezers het geval wezen -- geërgerd wordt, maar dat ook onafgebroken tot bezinning aanzet. En om maar even op die ontroering terug te komen: de passages waarin het hondje Fox, begeleider en vriend van Daniël en zijn nazaten, optreedt zijn van zulk een sublieme tederheid, dat je ook als niet-dierenvriend, zo niet praktisch dan toch theoretisch, van honden wil gaan houden. Mede hierdoor wordt in deze nieuwe roman het gebrek aan diepmenselijk gevoel, waarvan de auteur vaak beschuldigd is, eens te meer ontkracht.

Vrij snel na publicatie las ik La possibilité d'une île in de originele Franse versie, d.w.z. enkele maanden vóór de Nederlandse versie van Martin de Haan uitkwam. Na vergelijking blijkt het hier om een uitstekende vertaling te gaan, waarin het 'Houellebecqiaans stijlfenomeen' heel goed tot zijn recht komt. Ook de typografie is in deze editie minstens even verzorgd als in het origineel. Dit is een vertaling die zowel wat de inhoud als wat de vormgeving betreft aan haar origineel gelijkwaardig is. [Raymond Van Den Broeck] Verberg tekst

Deze vierde roman van de Franse bestsellerauteur bestaat uit het levensverhaal van de hedendaagse succesvolle komiek Daniel en het commentaar daarop van zijn genetisch gemanipuleerde afstammelingen Daniel 24 en 25, tweeduizend jaar later. Aldus schetst Houellebecq, net als eerder in 'Elementaire deeltjes', de onvermijdelijke ondergang van de hedendaagse mens, die zich laat leiden door egoïsme, wreedheid en seksuele drift en beschrijft hij een toekomst waarin een nieuwe mensensoort een kunstmatig leven leidt zonder sociale contacten en emoties. In het laatste deel laat Houellebecq zo’n nieuwe mens uitbreken en geïnspireerd door het levensverhaal van zijn verre voorganger op zoek gaan naar gevoelens van liefde en pijn. De auteur grijpt hoog met zijn thematiek en irriteert door zijn provocaties en grofheid in een boek dat in literair opzicht geen meesterwerk is en veel van de lezer vraagt. Bewonderaars en critici van deze net niet met de Prix Goncourt bekroonde roman tuimelden in Frankrijk over elkaar heen en de razendsnel verschenen vertaling kreeg ook bij ons veel aandacht. Vrij kleine druk. Verberg tekst